De Europoort

De zevende voorstelling in de serie Rotterdam Classics gaat over de Rotterdamse haven en vindt heel toepasselijk plaats tijdens de Wereldhavendagen.

Na de Tweede Wereldoorlog groeide de economie in West-Europa enorm snel. In 1956 nam de Nederlandse overheid daarom het besluit voor het aanleggen van de Europoort. Twee jaar later al begon de daadwerkelijke uitvoering ervan. Mede hierdoor zou Rotterdam in 1962 de grootste haven van de wereld worden.

Maar de plannen hadden ook hun keerzijde. Het natuurgebied De Beer bij Rozenburg werd opgeofferd. Daarnaast werden enkele historische dorpen en talloze boerenbedrijven met de grond gelijk gemaakt.

Televisie bleek een uiterst geschikt medium voor het belichten van deze kant van de zaak, aangezien televisiemakers niet gebonden waren aan de belangen van opdrachtgevers. Kijkcijfers waren nog nauwelijks aan de orde. De haven ging echter in de tegenaanval. Door deze strijd werden filmmakers flink uitgedaagd, en niet zonder gevolg. Deze films over de Europoort behoren tot de klassiekers onder de klassiekers!

Floris Paalman (UvA) zal de vier films inleiden.

==Polders voor industrie==
Wim van der Velde | 1961 | 40 minuten
In de eerste fase van de aanleg van de Europoort werd al snel duidelijk welke ingrijpende maatregelen dit met zich meebracht. Hierover maakte Wim van der Velde, de latere directeur van de Nederlandse Filmacademie, een uiterst kritische documentaire voor de VPRO. Ondanks de verschillende perspectieven en grondige achtergrondinformatie, komt toch bovenal een schrikbeeld naar voren van een niets onziende drang tot modernisering, economische vooruitgang en schaalvergroting. Daartoe werd gebruik gemaakt van krachtige beeldende middelen, waaronder de principes van de Sovjet-montage. Dit in combinatie met uitgekiend gebruik van geluid. Van der Velde zette hoog in, wat een duidelijk effect zou hebben op latere films over dit onderwerp.

–macro:serie–

==Poort van Europa==
Ytzen Brusse| 1962 | 19 minuten
Hoewel het de haven van Rotterdam goed ging, moest dit succes wel bevochten worden. Voortdurende promotie was dus een vereiste. Ytzen Brusse, die al in 1952 een succesvolle film maakte over de haven, werd nu met betrekking tot de Europoort weer gevraagd. De film begint met overzichtsbeelden van stad en haven. We krijgen een blik achter de schermen en de relatie tussen haven en industrie wordt benadrukt. Indrukwekkend is de nieuwe Maasvlakte, die expliciet wordt gepresenteerd als ideale vestigingsplek voor nieuwe bedrijven. Dergelijke industriële ontwikkeling is van grote betekenis. Van de stedelijke en maatschappelijke vooruitgang die dat oplevert, zien we diverse voorbeelden.

==Rotterdam – Europoort==
Joris Ivens | 1966 | 18 minuten
In 1928 kreeg Joris Ivens internationale bekendheid met zijn film over de Rotterdamse hefbrug. Als communist en criticus van het Nederlandse gezag in Indonesië werd hij echter persona non grata. Het einde van zijn loopbaan vond het gemeentelijk havenbedrijf een goed moment om hem weer een film in Rotterdam te laten maken. Daarmee had men niet alleen een primeur die de nodige aandacht zou trekken; het was ook een strategische zet om critici voor te zijn. De film van Ivens was namelijk niet zonder kritiek ten aanzien van het getoonde. Maar meer dan dat is de film een intrigerend spel met de werkelijkheid, waarbij nadrukkelijk fictieve elementen worden ingezet. Gebeurtenissen als een bruiloft of het sinterklaasfeest worden getoond als regulerende structuren van een maatschappelijk systeem, waar de haven eveneens deel van uitmaakt. Zo zien we onder meer science-fiction achtige beelden van de Botlek. Het een en ander gaat samen met reflexieve teksten van de dichter Gerrit Kouwenaar. Ivens heeft deze film zelf ooit aangeduid als de beste uit zijn oeuvre.

==Toets==
Tom Tholen | 1967 | 18 minuten
Het geluid van Ivens’ film Rotterdam-Europoort was het werk van Tom Tholen, die sterk bijdroeg aan de vervreemding die daarin wordt opgeroepen. Ivens raadde Tholen aan om zelf te gaan regisseren. Door zijn bemiddeling kreeg Tholen vervolgens een opdracht van het havenbedrijf. Het werd een vrije impressie waarbij er gespeeld wordt met ruimte en materie. Bovenal heeft deze film, die tenslotte het imago van de haven diende te bevorderen, een futuristische uitstraling. Dit werd onder meer bewerkstelligd door het veelal kunstmatige geluid, maar ook door eigenzinnig kleurgebruik en een dynamische montage. Verder komt de gelaagdheid van de werkelijkheid naar voren, bijvoorbeeld wanneer we de cameramensen zelf zien. De film werd op de Berlinale (1968) uitgekozen tot beste korte film en won daarnaast nog prijzen in Frankrijk en Italië.